Η σωματική δραστηριότητα μπορεί να συμβάλει θετικά στην υγιή ανάπτυξη και την ψυχολογική ευεξία των εφήβων. Παράλληλα, μπορεί να λειτουργήσει ως πρόδρομος για τη δια βίου ενασχόληση με την άσκηση. Ωστόσο, έρευνες σχετικά με τα επίπεδα σωματικής δραστηριότητας σε εφήβους, ηλικίας 10-19 ετών, δείχνουν ότι τείνουν να είναι λιγότερο σωματικά δραστήριοι με την αύξηση της ηλικίας, με την πιο δραματική αύξηση να σημειώνεται στην ηλικία των 15 ετών (Baldursdottir et al., 2016). Επιπλέον, τα έφηβα κορίτσια τείνουν να είναι λιγότερο δραστήρια από τα έφηβα αγόρια (Guddal et al., 2019). 

Ιδανικά επίπεδα σωματικής δραστηριότητας στα παιδιά και στους εφήβους

Υπάρχουν ορισμένες συστάσεις για τα επίπεδα σωματικής δραστηριότητας που απαιτούνται για καλή υγεία, βασισμένες σε εκτεταμένη έρευνα. Οι οδηγίες για τα παιδιά και τους εφήβους διαφέρουν από αυτές για τον ενήλικο πληθυσμό. Σύμφωνα με το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικών Υπηρεσιών των ΗΠΑ, για άτομα ηλικίας 5-17 ετών συνιστάται να αναλαμβάνουν μέτριες ή έντονες δραστηριότητες για τουλάχιστον 60 λεπτά την ημέρα. Προτείνεται η τακτική διατήρηση αυτής της συμπεριφοράς για την επίτευξη βέλτιστων οφελών για την υγεία. Αυτά δεν περιορίζονται στη σωματική υγεία, καθώς εξίσου σημαντικά είναι και τα οφέλη στην ψυχική υγεία. Για τους σκοπούς αυτού του άρθρου, θα εστιάσουμε στο τελευταίο και θα προσπαθήσουμε να τονίσουμε τη σημασία της ενεργού συμμετοχής στον αθλητισμό όχι μόνο ως μορφή άσκησης, αλλά και ως δεξιότητα ζωής.

Τα ψυχολογικά οφέλη από τον αθλητισμό και τη φυσική δραστηριότητα  

• Γνωστικές δεξιότητες

  Παρόλο που υπάρχει η αντίληψη ότι ο αθλητισμός στην εφηβεία θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά τη σχολική επίδοση, αυτό δεν αποτελεί μια έγκυρη υπόθεση. Η συμμετοχή σε αθλήματα αναπτύσσει και βελτιώνει τις γνωστικές δεξιότητες και βοηθά τον έφηβο να αισθάνεται πιο αποφασισμένος και συγκεντρωμένος. Επιπλέον, οι διαδικασίες μάθησης που απαιτούνται για την απομνημόνευση και την επανάληψη στον αθλητισμό, θα μπορούσαν να εφαρμοστούν και κατά τη μελέτη για το σχολείο.

• Δεξιότητες επικοινωνίας

  Η συμμετοχή σε ομαδικά αθλήματα αυξάνει το επίπεδο υπευθυνότητας και ομαδικής εργασίας. Διδάσκονται δεξιότητες επικοινωνίας, όπως ενεργή ακρόαση, ενσυναίσθηση, επίλυση συγκρούσεων και διαπραγμάτευση, προκειμένου να επικοινωνούν αποτελεσματικά με τον προπονητή και τους συμπαίκτες τους. Αυτές οι δεξιότητες θα μπορούσαν να εφαρμοστούν και σε έναν μελλοντικό χώρο εργασίας

• Προσωπική ανάπτυξη

  Όταν ένας έφηβος ασχολείται με τον αθλητισμό, θέτει στόχους απόδοσης. Όταν αυτοί επιτευχθούν, ενισχύεται η αυτοεκτίμησή του, επηρεάζοντας όλους τους τομείς της ζωής του. Επιπλέον, ο καθορισμός στόχων στον αθλητισμό θα μπορούσε να είναι αρκετά συγκεκριμένος και μετρήσιμος και αυτό μπορεί να παρέχει μια κατεύθυνση για τον καθορισμό στόχων στο σχολείο ή σε ένα μελλοντικό εργασιακό περιβάλλον. Επιπλέον, η αντιμετώπιση προκλήσεων και ματαιώσεων, όπως η ήττα σε ένα παιχνίδι και η σχετική απογοήτευση, βοηθά στην ανάπτυξη δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων και ανθεκτικότητας.

• Κοινωνική υποστήριξη

  Τα ομαδικά αθλήματα μπορούν να αποτελέσουν πηγή κοινωνικής υποστήριξης δημιουργώντας δεσμούς, είτε κάνοντας φίλους μέσα από την ομάδα, είτε έχοντας θετικά πρότυπα και συμβουλευτική από τους προπονητές τους.

• Μείωση του άγχους

  . Το άγχος είναι κάτι που εμφανίζεται συχνά κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Η σωματική δραστηριότητα, με την απελευθέρωση συγκεκριμένων ορμονών, επιδρά θετικά στη μείωση της εσωτερικής πίεσης. Επιπλέον, η ανάγκη διατήρησης της εστίασης και της προσοχής, κατά τη διάρκεια μιας προπόνησης ή ενός αγώνα, λειτουργεί ως αποτρεπτικός παράγοντας για αγχωτικές συμπεριφορές, καθώς το άγχος επηρεάζει τη συγκέντρωση.

• Δευτερογενή οφέλη

  Αυτά συνδέονται με τις ανθυγιεινές συμπεριφορές με τις οποίες δεν εμπλέκεται ένας έφηβος αθλητής, καθώς αυτές θα επηρέαζαν σημαντικά τις αθλητικές του επιδόσεις. Αυτές είναι το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ ή η χρήση ναρκωτικών. Αυτά τα δευτερογενή οφέλη σχετίζονται και με την υιοθέτηση δυνητικά δια βίου, υγιεινών συνηθειών, έχοντας ως έναρξη την παιδική ή εφηβική ηλικία.

Παρεμβάσεις για αύξηση της σωματικής δραστηριότητας

Με βάση τα παραπάνω καταλήγει κανείς στο συμπέρασμα ότι ένα υψηλό επίπεδο σωματικής δραστηριότητας και συμμετοχής στον αθλητισμό θα μπορούσε να έχει θετικό αντίκτυπο σε διάφορες διαστάσεις της ψυχικής υγείας κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Αυτά τα στοιχεία υπογραμμίζουν την ανάγκη για παρεμβάσεις με στόχο τη διατήρηση ή την αύξηση της σωματικής δραστηριότητας και της αθλητικής συμμετοχής στους εφήβους. 

Τα κορίτσια, θα πρέπει επίσης να ενθαρρύνονται να ασχολούνται περισσότερο με την άθληση και να αποκτούν τα ερεθίσματα και τη δυνατότητα να αναπτύξουν τα ταλέντα τους. Αυτό μπορεί να ξεκινάει με ευκαιρίες εντός του σχολικού περιβάλλοντος αλλά και παράλληλη συνεργασία του σχολείου με εξωτερικούς αθλητικούς οργανισμούς, οι οποίοι θα υιοθετούν και θα προωθούν μια προσέγγιση με βάση των ισότητα ευκαιριών, ανεξάρτητα από φύλο ή άλλους παράγοντες. Παράλληλα είναι σημαντικό να καταβάλλονται προσπάθειες για την εξάλειψη των αντιλήψεων περί αθλημάτων «μόνο για άνδρες» ή «μόνο για γυναίκες» και την ενθάρρυνση της συμμετοχής και των δύο φύλων, χωρίς στερεότυπα και περιορισμούς. Εξάλλου και οι δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέσα από project όπως η «Ισότητα των Φύλων στον Αθλητισμό» αλλά και αντίστοιχες καμπάνιες, όπως το “Be Inclusive” κινούνται ακριβώς προς αυτή την κατεύθυνση.

Κρίστη Μηλιόρδου
Ψυχολόγος, MSc, MBA
Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία
Mental Performance Coach